I/ Khái niệm:

Truyện ngắn là thể loại tự sự hư cấu, có dung lượng nhỏ, thường phù hợp để đọc hết trong một lần. Với quy mô hạn chế, số lượng nhân vật và sự kiện ít. Truyện ngắn chỉ tập trung miêu tả một khía cạnh hoặc trạng thái cụ thể của đời sống xã hội.

II/ Cốt truyện:

Một câu chuyện đơn giản, cô đúc tập trung vào một tình huống chính. Các sự kiện được sắp xếp xoay quanh một biến cố trọng tâm, với mâu thuẫn được dồn nén trong một thời gian ngắn.

Ví dụ cụ thể: Trong truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao, câu chuyện xoay quanh tình huống lão Hạc quyết định bán con chó mà ông coi như người bạn duy nhất. Mâu thuẫn giữa tình cảm và sự nghèo đói được đẩy lên cao trào trong một khoảng thời gian ngắn, dẫn đến quyết định đầy đau đớn của lão Hạc.

III/ Tư tưởng:

Tư tưởng của tác giả là nhận thức, quan niệm, và thái độ về các vấn đề xã hội, được gửi gắm trong tác phẩm. Tư tưởng này thể hiện qua đề tài, chủ đề, và thế giới hình tượng của câu chuyện.

Ví dụ cụ thể: Trong truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân, tư tưởng về sự khát khao sống và tình người giữa cảnh đói khổ được thể hiện qua hình tượng người vợ nhặt. Dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, con người vẫn giữ được lòng nhân ái và hy vọng vào tương lai.

IV/ Thông điệp:

Điều tác giả muốn gửi gắm qua hình tượng nghệ thuật chính là thông điệp quan trọng nhất của tác phẩm. Đây là bài học, ý tưởng, hay cách ứng xử mà tác giả muốn truyền tải đến người đọc.

Ví dụ cụ thể: Trong truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao, hình tượng Chí Phèo thể hiện bi kịch của người nông dân bị đẩy vào con đường lưu manh hóa bởi xã hội bất công. Thông qua đó, tác giả muốn gửi gắm thông điệp về sự tha hóa của con người khi bị xã hội chà đạp, đồng thời kêu gọi sự cảm thông và thay đổi xã hội.

V/ Tính chỉnh thể:

Mỗi tác phẩm là một hệ thống bao gồm các yếu tố như đề tài, chủ đề, tư tưởng, kết cấu, ngôn ngữ, chi tiết, sự kiện, nhân vật. Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này giúp tác phẩm trở thành một chỉnh thể nghệ thuật thống nhất về nội dung và hình thức.

Ví dụ cụ thể: Tác phẩm “Chí Phèo” của Nam Cao là ví dụ điển hình cho tính chỉnh thể trong văn học. Với đề tài về nỗi khổ của người nông dân trong xã hội phong kiến, nhân vật Chí Phèo phản ánh sự tha hóa và khát khao làm người lương thiện. Kết cấu chặt chẽ cùng những chi tiết sinh động làm nổi bật bi kịch của anh, tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật thống nhất và truyền tải thông điệp nhân văn sâu sắc.

VI/ Điểm nhìn:

Góc nhìn từ đâu mà người kể chuyện kể lại câu chuyện. Ngôi thứ 3 (toàn tri, hạn tri) và sự thay đổi điểm nhìn:

   - Điểm nhìn ngôi thứ 3 toàn tri: Người kể chuyện biết hết mọi thứ về nhân vật và câu chuyện, từ suy nghĩ, cảm xúc đến mọi sự kiện.

   - Điểm nhìn ngôi thứ 3 hạn tri: Người kể chuyện chỉ biết suy nghĩ, cảm xúc và sự kiện qua cái nhìn của một nhân vật trung tâm.

   - Thay đổi điểm nhìn: Sự di chuyển điểm nhìn giúp tác giả thể hiện ý tưởng nghệ thuật, cho phép độc giả thấy thế giới từ nhiều góc nhìn và hiểu sâu hơn về nhân vật.

VII/ Nhân vật:

Nhân vật được thể hiện qua ngoại hình, hành động, cảm xúc, ngôn ngữ, độc thoại nội tâm và cách đánh giá từ người khác. Thường có 1-2 nhân vật chính để truyền tải chủ đề của tác phẩm.

Ví dụ cụ thể: Trong “Lão Hạc” của Nam Cao, lão Hạc được thể hiện rõ qua ngoại hình, hành động, cảm xúc và ngôn ngữ của ông, cùng với cách nhìn nhận của các nhân vật khác và người kể chuyện, giúp làm nổi bật chủ đề về sự đau khổ và nhân phẩm trong hoàn cảnh khó khăn.

VIII/ Sự kiện:

Sự kiện là những biến cố quan trọng giúp thay đổi nhân vật và phát triển cốt truyện, đồng thời thể hiện tính cách và số phận của nhân vật.

IX/ Giá trị của văn học:

Có 3 giá trị: nhận thức, thẩm mỹ, giáo dục. Cả 3 giá trị đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

   - Nhận thức: Tác phẩm văn học giúp bạn đọc hiểu biết về tự nhiên, xã hội và tự nhận thức về bản thân.

   - Giáo dục: Tác phẩm văn học mang lại bài học về phẩm chất, đạo đức và thay đổi quan điểm sống của bạn đọc.

   - Thẩm mỹ: Tác phẩm văn học đáp ứng nhu cầu về cái đẹp của bạn đọc.